Skąd się bierze wyuczona bezradność?

Samouzdrawianie.pl » Umysł i dusza Psychika i dusza » Syndrom wyuczonej bezradności

Syndrom wyuczonej bezradności

Autor:Magda M. Data publikacji:17 kwietnia 2012 1 komentarz

Amerykański psycholog Seligman w 1965r. sformułował teorię wyuczonej bezradności. Przez wiele lat pracował on nad wyjaśnieniem genezy powstawania bierności i rezygnacji.

„Od 5 lat mieszkam z mężczyzną, który mnie poniża i robi ze mną prawie wszystko, na co ma ochotę. Gotuję, sprzątam i na dodatek zwyczajnie pracuję od 8 do 17-tej. Kocham tego drania chyba bardziej niż siebie. Wiem doskonale, że powinnam go zostawić, ale nie mam siły. Nie potrafię wziąć się w garść i po prostu odejść. Najśmieszniejsze jest to, że dom jest mój, ale kiedy myślę o rozstaniu – wiem, że to ja wyjdę zostawiając mu wszystko. Wstydzę się tego w jaki sposób mnie traktuje i poniża. Nie ma żadnych hamulców. Potrafi mi naubliżać przy ludziach. Niedawno odkrył, że może mnie bezkarnie bić. Bo ja nic z tym nie robię. Cierpię tylko wtedy kiedy widzę jego śliniący się wzrok zawieszony na tyłku jakiejś wywłoki w za krótkiej spódnicy. Mnie odkąd pamiętam powtarza, że jestem za gruba (53 kg przy 164 cm wzrostu!). Nie mamy dzieci. Na szczęście. Nie przeżyłabym tego, żeby widziały jak tatuś szarpie mamą, albo nazywa ją brudną szmatą. Doprowadził mnie do takiego stanu, że już nie walczę. I czuję się jak szmata. Jednego tylko nie rozumiem: Dlaczego ja go tak cholernie KOCHAM?”

„Ostatnie 7 lat byłam z kimś, kto maltretował mnie psychicznie i fizycznie. W czasie tych 7 lat rozstawałam się i wracałam do niego. Teraz wiem, że nie potrafię i nie chcę bez niego żyć, mimo tego, że mnie katował. Potrafił skopać mnie leżącą, kopnąć butem w twarz, okładać pięściami po całym ciele, bić po twarzy i po głowie, dusić rękami. Wiele razy byłam pokaleczona, bo się z nim szarpałam. Jednak ciosy psychiczne, jakie mi zadawał były o wiele gorsze niż te fizyczne… nie potrafię tego nawet opisać…
Zawsze po takich akcjach nienawidziłam go z całego serca i krzyczałam żeby wynosił się z mojego życia. Kiedy jednak rany się goiły, zaczynałam za nim tęsknić. Wtedy on przychodził, przepraszał, ja wybaczałam i wszystko zaczynało się od nowa.
Podczas najdłuższej, ponad półrocznej przerwy, udało mi się poznać kogoś innego. Wtedy on nagle znowu zaczął się o mnie starać i zabiegać. Zostawiłam tamtego mężczyznę i wróciłam, choć nie wierzyłam w jego zapewnienia, że się zmienił, że żadna z tych rzeczy się więcej nie powtórzy… Nie wierzyłam, ale wróciłam do niego wmawiając samej sobie, że jeśli jeszcze, choć raz przez niego zapłaczę – zakończę to. Płakałam jednak nie raz. I nie kończyłam.”

Co powoduje kobietami, że choć partner lżył i bił, przez lata tkwiły w zniewolonym związku, poniżane, szykanowane, bite? Odpowiedzi może być kilka. A może kilkanaście. I żadna może nie być prawdziwa. Chcę przyjrzeć się jednej z koncepcji, abyście i Wy mogły spojrzeć na zjawisko z szerszej perspektywy, jak na coś, co jest większe od nas. Co jednak nie oznacza, że może bez końca rządzić naszym życiem. Nikt ani nic nie może decydować o tym kim jesteśmy ani kim będziemy. Co innego twierdzi Martin Seligman.
Amerykański psycholog Seligman w 1965r. sformułował teorię wyuczonej bezradności. Przez wiele lat pracował on nad wyjaśnieniem genezy powstawania bierności i rezygnacji. W eksperymencie, który przeprowadził wzięły udział psy. Seligman podzielił je na 2 grupy. W pierwszej były psy, które nie brały udziału wcześniej w żadnych eksperymentach. Wpuszczano je do pomieszczenia, w którym były poddawane oddziaływaniu bolesnego wstrząsu elektrycznego. Aby uniknąć wstrząsu psy musiały dostać się do drugiego pomieszczenia, które było oddzielone od pierwszego wysoką barierką. Po otrzymaniu pierwszego wstrząsu, psy biegały chaotycznie, wyjąc i zanieczyszczając pomieszczenie. Po chwili część z nich odkrywała barierkę, przeskakiwała ją i znajdowała schronienie w drugim pomieszczeniu, wolnym od bolesnych razów. Po kilku próbach wszystkie psy uczyły się unikać wstrząsu.

W drugiej grupie badawczej umieszczono psy, które wcześniej poddawane były wstrząsom w innych doświadczeniach. Po pierwszym wstrząsie, zachowywały się identycznie jak psy niedoświadczone. Biegały dookoła zanieczyszczając się. To, co było najbardziej zaskakujące to ich reakcja na kolejne elektro-uderzenia. Po kolejnych wstrząsach psy przestawały szukać drogi ucieczki z pomieszczenia. Pozostawały bierne pomimo zadawanego im bólu. Te, które przypadkowo odkrywały barierkę i przeskakiwały na drugą stronę – wracały do pomieszczenia pierwszego, w którym były narażone na dawki prądu.
Zwierzęta, które biernie poddawały się wstrząsom w dłuższym okresie traciły apetyt, chudły, w końcu zapadały na różne choroby, niektóre zdychały. Ulegały mechanizmowi autodestrukcji. Zatruły je hormony stresu, a ich system odpornościowy załamał się. Zanikły odruchy, instynkt samozachowawczy wyłączył się. Kiedy udostępniono im drogę ucieczki, były zbyt zagubione lub zbyt słabe, aby z niej skorzystać. Poddawały się. Seligman nazwał tę specyficzną reakcję wyuczoną bezradnością.

Kolejnym jego eksperymentem była próba nauczenia psów pozytywnej reakcji. Dokonano tego poprzez tzw. pozytywne wzmocnienie polegające na przeciąganiu zwierząt siłą z pomieszczenia „wstrząsowego” do bezpiecznego. Po wielu próbach Seligman wysnuł wniosek, że gdy psy raz weszły w charakterystyczny stan bierności, niezwykle trudno jest je z niego wytrącić. Zwierzęta potrzebowały wielu doświadczeń pozytywnego wzmocnienia, aby w końcu przyswoić sobie lekcję, że można uniknąć razów przeskakując do innego pomieszczenia.

Ile razy trzeba było je przeciągać siłą, żeby mogły się zacząć samodzielnie ratować? Około 200.

Wyuczona bezradność – eksperyment z udziałem ludzi

W 1971 roku D. Hiroto przeprowadził serię eksperymentów z udziałem ludzi. Celem eksperymentu było zbadanie, czy u ludzi poddanych podobnym sytuacjom, wystąpi wyuczona bezradność (Hiroto, 1974). Ze względów humanitarnych nie poddawano ich działaniu szokom elektrycznym, jednak wyniki badań były zbieżne. Uczestnicy eksperymentu brali udział w grze, w której nie można było przewidzieć wyniku, a gracz przeważnie był przegranym. Po jakimś czasie ludzi ogarniała bierność. Oni też poddawali się.
Leonora Walker, badając przez wiele lat zachowanie kobiet – ofiar przemocy w rodzinie, wykazała, że w ich przypadku zjawisko wyuczonej bezradności występuje z taką samą intensywnością, a schemat jej powstawania jest identyczny. Po pojawieniu się aktów przemocy, kobiety podejmują różne działania mające wpłynąć na partnera, stosują techniki znane od tysiącleci: od prośby do groźby. Gdy jednak przekonują się o nieskuteczności swoich zabiegów, rodzi się w nich poczucie bezsilności.
Bo cokolwiek by nie zrobiły, zachowanie partnera zawsze było jedną wielką niewiadomą. W rozmowie kobiety wspominają: „Nic nie było w stanie go zadowolić, zawsze wykazywał mi, że wszystko przeze mnie, przez mój błąd, moją ignorancję, czy głupotę”. W ten sposób kobiety dochodziły do wniosku, że nie ma znaczenia, jak bardzo będą się starać, skoro i tak nie skutkuje to pozytywnym rezultatem. Tym samym, nie ma sensu robić cokolwiek. Poddawały się. Trwały, biernie przyjmując razy, tak jak psy.
Nie wszystkie kobiety zachowują się w podobny sposób. Są takie które potrafią postawić partnera do pionu. Są i takie, które wychodzą trzasnąwszy drzwiami. Dlaczego zdecydowana większość z nas znosi upokorzenia?

Jak pokazują badania, powstawaniu stanu zgody na krzywdę i wykorzystanie w dorosłym życiu sprzyjają trzy czynniki:

– pesymizm lub optymizm matki
– nadmierny krytycyzm dorosłych
– kryzysy życiowe okresu dzieciństwa

Pesymizm lub optymizm matki. Istnieje bardzo wyraźny wpływ sposobu, w jaki matka odbiera rzeczywistość na odporność psychiczną dziecka. Co ciekawe jednak, nie stwierdzono podobnej zbieżności między dziećmi i ojcami. Prawdopodobnie dlatego, że dzieci pozostają w silnych związkach emocjonalnych z osobami, które poświęcają im najwięcej czasu, a więc zazwyczaj z matkami. Dzieci obserwują to, jak matki reagują w różnych sytuacjach, w tym w sytuacjach trudnych, czy beznadziejnych. Uczą się od nich walki lub uległości. I jak pokazują statystyki – częściej uczą się bezradności.

Nadmierny krytycyzm dorosłych. Dziecko, które jest bezustannie krytykowane buduje swój odbiór świata na przekonaniu, że wszystko, co robi i tak jest złe. Takie dziecko to gwarantowany kandydat (a raczej kandydatka) na ofiarę syndromu bezradności.

Kryzysy życiowe. Są to wydarzenia, w wyniku których sytuacja dziecka ulega nagle znacznemu pogorszeniu, na przykład kryzys ekonomiczny, wojna, emigracja, lub bardziej pospolite, takie jak rażące pogorszenie się sytuacji ekonomicznej w rodzinie czy rozwód bądź śmierć rodzica. Wiele zależy od tego, czy trudna sytuacja zostanie zażegnana. Jeżeli pomimo wysiłków nie zakończy się ona pomyślnie i jej konsekwencje będą ciągnęły się przez wiele lat, dziecko najprawdopodobniej nauczy się, że takim zdarzeniom nie można przeciwdziałać. W przyszłości może to stać się przyczyną bierności i depresji w obliczu kryzysu życiowego.

Córki takich matek są od dziecka programowane na uległość. W związku nie walczą o siebie, pasywnie oczekują aż coś się wydarzy. Najlepiej jakiś cud. W międzyczasie godzą się na złe życie. Wbrew pozorom kobiet tych jest więcej niż nam się wydaje. Co więcej, one zdają sobie sprawę ze strat, jakie ponoszą, ale nic nie mogą z tym zrobić. Ich oprogramowanie na to nie pozwala. Trzeba znaleźć w sobie siłę na bunt i to bunt wobec siebie samej żeby wyjść z tej matni. A potem zabić w sobie tę miłość, którą obdarzamy najbliższego człowieka, żeby móc uratować siebie. To jest walka w której nie ma zwycięzców.

Jeśli i ty jesteś przekonana, że cokolwiek byś nie zrobiła i tak nie przyniesie to efektu, wiedz że masz rację. Nikt poza tobą nie może sprawić, abyś myślała inaczej. Jeśli liczysz na to, że ktoś cię uratuje, muszę cię rozczarować. Nikt taki się nie pojawi, a przynajmniej nie po to aby cię ratować. Może szuka kolejnego „dawcy”.

Dopóki jesteś w tej niewidzialnej klatce, jesteś niewidoczna. Najpierw sama musisz siebie uratować, uciec z klatki, w którą zamieniło się twoje życie. Pamiętaj, że to nie gra komputerowa. Masz tylko jedno życie i to ty decydujesz co z nim zrobisz. Możesz się poddać i przegrać swoje życie a możesz zacząć walczyć o siebie. Nigdy nie jest za późno. Nawet nie wiesz ile masz w sobie siły i mądrości. I nie dowiesz się tego, póki nie odważysz się sięgnąć po wolność. Prawdą jest, że my kobiety nie jesteśmy stworzone by walczyć. Mamy pielęgnować miłość, czuwać nad jakością ogniska domowego, koić smutki bliskich. Ale też czasy mamy inne. Ludzie są inni. Oczekiwania są inne. Skoro pracujemy jak mężczyźni, możemy też myśleć jak oni i walczyć jak oni. A to wszystko po to, aby być wreszcie kobietą.

Beata Markowska
Solaris-RozwojOsobisty.pl

Tagi: eksperyment Seligmana, Martin Seligman, wyuczona bezradność

Psychika i dusza

Czym jest zaburzenie osobowości borderline?

17 października 2022

Choć problem ten dotyczy wielu osób, nadal nie każdy wie, czym charakteryzuje się zaburzenie. W tym poradniku znajdziesz najważniejsze szczegóły na ten temat i dowiesz się, gdzie warto szukać pomocy. Czym jest osobowość borderline? To jedno z �

Psychika i dusza

Tran w tabletkach dla dzieci – co warto wiedzieć?

18 sierpnia 2023

Tran w tabletkach dla dzieci to suplement diety, który zdobył popularność wśród rodziców, głównie z powodu jego formy. Dzieci często preferują tabletki nad tradycyjnym płynem, ze względu na smak i wygodę podawania. Najważniejsze informacje na temat �